Pozycja prosumenta na gruncie przepisów prawa

Kwestie dotyczące definicji prosumenta, przyłączenia do sieci mikroinstalacji, rozliczeń prosumentów z przedsiębiorstwami energetycznymi i obowiązków sprawozdawczych są uregulowane w ustawie z dnia 10 kwietnia 1997 r. Prawo energetyczne, tj. z 23 marca 2018 roku, Dz.U. z 2018 roku poz. 755 ze zm. (Pe) oraz w ustawie z dnia 20 lutego 2015 roku o odnawialnych źródłach energii, tj. z 29 listopada 2018 roku, Dz. U. z 2018 roku, poz. 2389 ze zm. (ustawa o OZE) i wydanych na ich podstawach aktach wykonawczych.

Definicja

Zgodnie z ustawą o OZE, prosumentem jest odbiorca końcowy dokonujący zakupu energii elektrycznej na podstawie umowy kompleksowej, wytwarzający energię elektryczną wyłącznie z odnawialnych źródeł energii w mikroinstalacji w celu jej zużycia na potrzeby własne, niezwiązane z wykonywaną działalnością gospodarczą regulowaną ustawą z dnia 6 marca 2018 roku - Prawo przedsiębiorców.

Zatem, aby zakwalifikować wytwórcę jako prosumenta, muszą być spełnione następujące warunki:

- jest on odbiorcą końcowym, dokonującym zakupu na podstawie umowy kompleksowej (a nie umów rozdzielonych; wymóg ten jest konsekwencją określonego w prawie sposobu rozliczeń prosumentów - saldowania energii pobranej z sieci z energią wytworzoną przez prosumenta);

- wytwarza energię elektryczną wyłącznie z odnawialnego źródła energii (OZE) w mikroinstalacji, czyli instalacji OZE o łącznej mocy zainstalowanej elektrycznej nie większej niż 50 kW, przyłączonej do sieci elektroenergetycznej o napięciu znamionowym niższym niż 110 kV albo o mocy osiągalnej cieplnej w skojarzeniu nie większej niż 150 kW, w której łączna moc zainstalowana elektryczna jest nie większa niż 50 kW (pierwotnie definicja mikroinstalacji była węższa - była nią instalacja o mocy do 40 kW, zmiana na 50 kW weszła w życie 14 lipca 2018 roku i poszerzyła krąg prosumentów);

- zużywa energię elektryczną na potrzeby własne, niezwiązane z wykonywaną działalnością gospodarczą w rozumieniu ustawy z dnia 6 marca 2018 roku - Prawo przedsiębiorców.

Istotą idei prosumenckiej jest zatem wytwarzanie energii elektrycznej z niewielkich OZE i zużywanie jej na potrzeby własne. System - zarówno technicznie, jak i z punktu widzenia rozliczeniowego - oczywiście dopuszcza wprowadzanie nadwyżek energii wytworzonej w mikroinstalacji do sieci elektroenergetycznej, ale celem i rolą nadrzędną jest zużycie jak największej części energii na potrzeby własne. Dlatego też wspierać należy lokalne magazynowanie. Doświadczenia przedsiębiorstw dystrybucyjnych potwierdzają, że nieduża część energii wyprodukowanej w instalacjach fotowoltaicznych jest zużywana na własny użytek, w szczególności w gospodarstwach domowych. Wynika to prawdopodobnie z mniejszego zapotrzebowania na energię w gospodarstwie domowym w tych godzinach, w których jest największa produkcja energii ze słońca w panelach fotowoltaicznych. Z tego względu, aby zwiększyć zużycie przez prosumentów energii na potrzeby własne, warto ich wspomóc programem związanym z zabudową małych magazynów energii, które pozwolą na zwiększenie możliwości wykorzystania wyprodukowanej przez nich energii elektrycznej wówczas, kiedy będą tego potrzebowali.

Przyłączenie prosumenta do sieci

Zgodnie z Pe, odbiorca może przyłączyć mikroinstalację do sieci w trybie uproszczonym, zwanym potocznie "na zgłoszenie".

Zgodnie z art. 7 ust. 8d⁴ Pe, w przypadku gdy podmiot ubiegający się o przyłączenie mikroinstalacji do sieci dystrybucyjnej jest przyłączony do sieci jako odbiorca końcowy, a moc zainstalowana mikroinstalacji, o przyłączenie której się ubiega, nie jest większa niż określona w wydanych warunkach przyłączenia, przyłączenie do sieci odbywa się na podstawie zgłoszenia przyłączenia mikroinstalacji złożonego w przedsiębiorstwie energetycznym, do sieci którego ma być ona przyłączona, po zainstalowaniu odpowiednich układów zabezpieczających i urządzenia pomiarowo-rozliczeniowego (...)

Zatem podmiot może przyłączyć się w trybie "na zgłoszenie", jeżeli spełnia następujące wymogi:

- ma status odbiorcy końcowego (jest przyłączony do sieci dystrybucyjnej, ma zawartą umowę kompleksową albo pobiera energię na podstawie rozdzielonych umów dystrybucyjnej i sprzedaży - ale wówczas nie będzie prosumentem, gdyż zgodnie z definicją prosument pobiera energię na podstawie umowy kompleksowej);

- moc zainstalowana mikroinstalacji, którą chce przyłączyć, jest nie większa niż moc określona w wydanych warunkach przyłączenia dla tego podmiotu jako odbiorcy energii;

- wypełni prawidłowo i złoży druk zgłoszenia (wniosku), który zawiera co najmniej elementy określone Pe: oznaczenie podmiotu ubiegającego się o przyłączenie mikroinstalacji do sieci dystrybucyjnej, określenie rodzaju i mocy mikroinstalacji oraz informacje niezbędne do zapewnienia spełnienia przez mikroinstalację wymagań technicznych i eksploatacyjnych, o których mowa w art. 7a ust. 1 Pe (przepis ten zawiera wymagania techniczne i eksploatacyjne dla przyłączanych do sieci urządzeń, instalacji i sieci podmiotów ubiegających się o przyłączenie); szczegółowe warunki przyłączenia, wymagania techniczne oraz warunki współpracy mikroinstalacji z systemem elektroenergetycznym określają przepisy rozporządzenia w sprawie szczegółowych warunków funkcjonowania systemu elektroenergetycznego;

- dołączy do zgłoszenia oświadczenie następującej treści: "Świadomy odpowiedzialności karnej za złożenie fałszywego oświadczenia wynikającej z art. 233 par. 6 ustawy z dnia 6 czerwca 1997 roku - Kodeks karny oświadczam, że posiadam tytuł prawny do nieruchomości, na której jest planowana inwestycja oraz do mikroinstalacji określonej w zgłoszeniu." Klauzula ta z mocy prawa zastępuje pouczenie organu o odpowiedzialności karnej za składanie fałszywych zeznań.

W celu ułatwienia przyłączenia mikroinstalacji, OSD publikują na swoich stronach internetowych wzory druków zgłoszenia. OSD przyjmują zgłoszenie, weryfikując, czy zawiera niezbędne informacje i załączniki oraz czy są spełnione wymogi dla przyłączenia w trybie "na zgłoszenie". Potwierdzają na dokumencie zgłoszenia datę jego złożenia i od tego momentu OSD mają 30 dni na przyłączenie mikroinstalacji do sieci. Logiczne jest, że ten termin należy liczyć od złożenia zgłoszenia wypełnionego prawidłowo i zawierającego niezbędne informacje, gdyż trudne lub wręcz niemożliwe byłoby rozpoczęcie procedury przyłączenia, jeżeli podmiot nie spełni tych warunków. W szczególności, gdy w ogóle nie jest odbiorcą i dopiero chce się przyłączyć do sieci wraz z mikroinstalacją albo moc mikroinstalacji jest większa niż moc określona w wydanych warunkach przyłączenia.

Wówczas przyłączenie mikroinstalacji do sieci dystrybucyjnej odbywa się standardowym trybem na podstawie umowy o przyłączenie do sieci.

Koszt instalacji układu zabezpieczającego i urządzenia pomiarowo-rozliczeniowego dla mikroinstalacji ponosi operator systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego.

W sprawach spornych, dotyczących m.in. odmowy przyłączenia mikroinstalacji, nieprzyłączenia mikroinstalacji, pomimo upływu 30-dniowego terminu, czy nieuzasadnionego ograniczenia pracy lub odłączenia od sieci mikroinstalacji, rozstrzyga na wniosek strony Prezes Urzędu
Regulacji Energetyki.

W praktyce przyłączenia instalacji prosumenckich do sieci elektroenergetycznej realizowane są przez OSD w terminie 30-dniowym, np. gdy moc, o którą wnosi klient w warunkach przyłączenia, jest równa bądź mniejsza od tej, jaką obecnie posiada (do 50 kW ,,na zgłoszenie''). Jak wspomniano wcześniej, moc tę zwiększono w 2018 roku, co poszerzyło krąg instalacji OZE mieszczących się w definicji mikroinstalacji, a w konsekwencji także krąg prosumentów. Z punktu widzenia bezpieczeństwa sieci dystrybucyjnej elektroenergetycznej i dbałości operatorów systemów dystrybucyjnych o jej prawidłową pracę, dalsze poszerzanie zakresu tej definicji (zwiększanie mocy) niekorzystnie wpłynie na bezpieczne i niezawodne dostawy energii. Przy obecnych przepisach już istnieje ryzyko - w przypadku kumulacji zgłoszeń zainstalowanych mikroinstalacji w jednym miejscu - wystąpienia problemów w funkcjonowaniu sieci . Dla uniknięcia przewymiarowania sieci, jest ona projektowana z uwzględnieniem określonego współczynnika jednoczesności poboru mocy przez odbiorców (tzn. zakłada się, że nie wszyscy odbiorcy będą w tym samym momencie pobierali maksymalną możliwą moc, wynikającą z ich mocy umownej i zainstalowanych urządzeń). I dlatego przyłączenie mikroinstalacji PV o wielkości mocy umownej poszczególnych odbiorców do słabszej sieci wiejskiej (charakteryzującej się długimi obwodami o stosunkowo niedużych przekrojach przewodów, zasilającymi kilkunastu odbiorców), może powodować częste wyłączania tych źródeł przez zabezpieczenia nadnapięciowe, chroniące falowniki przed uszkodzeniem.

Ustawodawca przewidział zresztą dla bezpieczeństwa sieci i dobra ogółu społeczeństwa zabezpieczenie w Pe (art. 7 ust. 8d10): operator systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego może ograniczyć pracę lub odłączyć od sieci mikroinstalację o mocy zainstalowanej większej niż 10 kW przyłączoną do sieci tego operatora w przypadku, gdy wytwarzanie energii elektrycznej w tej mikroinstalacji stanowi zagrożenie bezpieczeństwa pracy tej sieci. Uwzględniając stopień zagrożenia bezpieczeństwa pracy poszczególnych obszarów sieci, operator w pierwszej kolejności ogranicza proporcjonalnie do mocy zainstalowanej pracę mikroinstalacji albo odłącza ją od sieci. Po ustaniu stanu zagrożenia bezpieczeństwa pracy sieci, operator jest obowiązany niezwłocznie przywrócić stan poprzedni. Przepis ten nie dotyczy jednak najmniejszych mikroinstalacji, czyli o mocy zainstalowanej do 10 kW włącznie.

Rozszerzenie katalogu prosumentów (poprzez dopuszczenie przedsiębiorców) czy zwiększenie ich mocy (poprzez ewentualne dalsze rozszerzenie definicji mikroinstalacji) spowoduje ryzyko zagrożeniabezpieczeństwa dostaw. Oczywiście nie chodzi tutaj o ograniczenie rozwoju wytwarzania energii w mikroinstalacji, a jedynie o przyłączanie tych podmiotów w trybie standardowym, na podstawie wniosku o przyłączenie do sieci i umowy o przyłączenie. Wówczas OSD bada wpływ nowo przyłączanej instalacji na pracę tej sieci i może planować jej bezpieczny rozwój, niezakłócający dostaw energii na danym obszarze.

Rozliczenie energii wytworzonej przez prosumenta

Prosument rozliczany jest opustem przez sprzedawcę zobowiązanego lub innego, wybranego przez niego na podstawie umowy kompleksowej (gdyby jej nie było, wytwórca w mikroinstalacji nie spełniałby definicji prosumenta).

Sprzedawca dokonuje rozliczenia ilości energii elektrycznej wprowadzonej przez prosumenta do sieci elektroenergetycznej wobec ilości energii elektrycznej z niej pobranej w stosunku ilościowym 1 do 0,7, z wyjątkiem mikroinstalacji o łącznej mocy zainstalowanej elektrycznej nie większej niż 10 kW, dla których ten stosunek ilościowy wynosi 1 do 0,8.

Rozliczenie energii elektrycznej wytworzonej przez prosumenta oraz przez niego pobranej z sieci odbywa się zatem poprzez zastosowanie opustu w stosunku:
- 1 (energia wprowadzona do sieci) do 0,8 (energia pobrana z sieci) dla mikroinstalacji o łącznej mocy zainstalowanej elektrycznej do 10 kW (włącznie),
- 1 (energia wprowadzona do sieci) do 0,7 (energia pobrana z sieci) dla mikroinstalacji o łącznej mocy zainstalowanej większej niż 10 kW.

Rozliczenia ilości energii dokonuje się na podstawie wskazań urządzenia pomiarowo- rozliczeniowego dla danej mikroinstalacji. Sprzedawca dokonuje rozliczenia po uzyskaniu danych pomiarowych od operatora systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego, przekazanych przez niego w taki sposób, aby ilość wprowadzonej i pobranej przez prosumenta energii była rozliczona po wcześniejszym sumarycznym bilansowaniu ilości energii z wszystkich faz dla trójfazowych mikroinstalacji.

Dla prosumentów przewidziane są zwolnienia z opłat. Od ilości rozliczonej opustem energii elektrycznej prosument nie uiszcza:

- na rzecz sprzedawcy - opłat z tytułu jej rozliczenia;

- opłat za usługę dystrybucji, których wysokość zależy od ilości energii elektrycznej pobranej przez prosumenta; opłaty te są uiszczane przez sprzedawcę wobec operatora systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego, do sieci którego przyłączona jest mikroinstalacja; dlatego nadwyżką ilości energii elektrycznej wprowadzonej przez prosumenta do sieci, wobec ilości energii pobranej przez niego z tej sieci, dysponuje sprzedawca w celu pokrycia kosztów rozliczenia, w tym opłat za usługę dystrybucji.

Rozliczeniu podlega energia elektryczna wprowadzona do sieci nie wcześniej niż na 365 dni przed dniem dokonania odczytu rozliczeniowego w bieżącym okresie rozliczeniowym. Jako datę wprowadzenia energii elektrycznej do sieci w danym okresie rozliczeniowym przyjmuje się datę odczytu rozliczeniowego, na podstawie którego określana jest ilość energii elektrycznej wprowadzonej w całym okresie rozliczeniowym. Sprzedawca informuje prosumenta o ilości rozliczonej opustem energii, zgodnie z okresami rozliczeniowymi przyjętymi w umowie kompleksowej.

Obowiązki informacyjne i sprawozdawcze

Wytwórca energii elektrycznej z OZE w mikroinstalacji będący prosumentem informuje OSD, do którego sieci ma zostać przyłączona mikroinstalacja, o:
- terminie przyłączenia,
- lokalizacji przyłączenia,
- rodzaju użytego OZE,
- mocy zainstalowanej elektrycznej mikroinstalacji,
nie później niż w terminie 30 dni przed dniem planowanego przyłączenia mikroinstalacji do sieci operatora systemu dystrybucyjnego elektroenergetycznego.

Prosument ma także obowiązek poinformować OSD o:
- zmianie rodzaju OZE użytego w mikroinstalacji lub jej mocy zainstalowanej elektrycznej - w terminie 14 dni od dnia zmiany tych danych;
- zawieszeniu trwającym od 30 dni do 24 miesięcy lub zakończeniu wytwarzania energii elektrycznej z OZE w mikroinstalacji - w terminie 45 dni od dnia zawieszenia lub zakończenia wytwarzania energii elektrycznej z OZE w mikroinstalacji.

Informacje te są potrzebne OSD m.in. dla potrzeb kontroli pracy sieci, ale też dla realizacji obowiązków sprawozdawczych wobec Prezesa URE. OSD przekazuje Prezesowi URE sprawozdanie roczne (w terminie 30 dni od dnia zakończenia roku kalendarzowego), zawierające:

1. informacje o:
a. łącznej ilości energii elektrycznej wprowadzonej przez prosumenta do sieci,
b. łącznej ilości energii elektrycznej sprzedanej sprzedawcy zobowiązanemu, o którym mowa w art. 40 ust. 1, którą wytworzono z OZE w mikroinstalacji i wprowadzono do sieci dystrybucyjnej,

2. wykaz wytwórców energii elektrycznej w mikroinstalacji, ze wskazaniem terminu wprowadzenia po raz pierwszy do sieci dystrybucyjnej przez poszczególnych wytwórców energii elektrycznej wytworzonej z OZE w mikroinstalacji,

3. wskazanie rodzaju mikroinstalacji oraz jej mocy zainstalowanej elektrycznej.
Na podstawie sprawozdań OSD, Prezes URE, w terminie 75 dni od dnia zakończenia roku kalendarzowego, sporządza zbiorczy raport, który przekazuje Ministrowi Energii oraz zamieszcza w Biuletynie Informacji Publicznej URE, z zachowaniem przepisów o ochronie danych osobowych.